Een paniekaanval voelt als een plots losgeslagen alarm: hartslag omhoog, zweten, duizeligheid, benauwdheid, en de overtuiging dat er iets vreselijks mis is. Toch is er in de meeste gevallen geen acuut gevaar: het is een vals alarm van het stresssysteem. Wat helpt op het moment zélf, wat later, en wanneer schakel je professionele hulp in? Hieronder vind je direct toepasbare technieken, onderbouwd met deskundigenadvies en aanvullende bronnen.
Begrijp het mechanisme: een vals alarm
- Bij een paniekaanval activeert het lichaam de vecht-of-vluchtreactie zonder reëel gevaar. De piek duurt doorgaans kort en zakt vanzelf weg. Het gevecht aangaan met de sensaties verergert de paniek; het helpt meer om te “uitzitten” en rampgedachten te laten uitdoven. Denk: achtbaan-rit die vanzelf eindigt.
- Let op de vicieuze cirkel: lichamelijke sensaties → rampgedachte (“ik ga flauwvallen/gek worden/hartaanval krijgen”) → meer angst → meer sensaties. Kennis over dit patroon helpt de angel eruit te halen.
Onmiddellijk toepasbare technieken tijdens een aanval
- Adem rustig: 3 seconden in, 6 seconden uit. Dit verlengt je uitademing, activeert de rem op je stresssysteem en voorkomt hyperventilatie. Thuisarts adviseert expliciet deze 3–6-ademhaling bij paniek en (dreigende) hyperventilatie. Ook andere protocollen (3–5, 4–7–8) werken via hetzelfde principe: langer uit dan in ademen.
- Verleg aandacht met tellen: tel auto’s van één kleur, of tel terug van 100 naar 0. Dit doorbreekt ruminatie en helpt je uit de paniekcirkel te stappen.
- Activeer beide hersenhelften (bilaterale stimulatie): wissel met een balletje van links naar rechts, tik afwisselend met je linker- en rechtervoet, of doe links-rechts tapping. Dit wordt in therapie (o.a. EMDR-context) gebruikt om het alarm te dempen en het brein te reguleren.
- Grond jezelf met zintuigen: de 5-4-3-2-1-methode (5 dingen zien, 4 voelen, 3 horen, 2 ruiken, 1 proeven) brengt je terug in het hier-en-nu en vermindert rampzalige gedachten.
- Technologische hulp: de gratis app PanicShield biedt begeleide ademhaling en exposure-oefeningen (iOS en Android) die je tijdens of voorafgaand aan paniek kunt gebruiken.
- Feit tegen de rampgedachte “ik val flauw”: bij flauwvallen daalt de bloeddruk, bij paniek stijgt die juist. Daardoor is flauwvallen tijdens een paniekaanval fysiologisch onwaarschijnlijk, wat cognitief geruststelt.
Na de aanval: wat helpt om herhaling te verminderen
Na een paniekaanval is het belangrijk om te beseffen dat je niet de enige bent: veel mensen ervaren dit, en het delen van die ervaring met iemand die je vertrouwt kan enorm helpen. Zo’n gesprek haalt de lading van schaamte af en zorgt ervoor dat je je minder geïsoleerd voelt. Daarnaast is het zinvol om na te gaan welke omstandigheden of spanningen mogelijk de aanval hebben uitgelokt, want langdurige stress of vermoeidheid maken de kans op herhaling groter. Een gezonde levensstijl, met voldoende slaap, beweging en ontspanning, draagt bij aan een stabiele basis en maakt je veerkrachtiger bij stress. Probeer ontspanningsoefeningen of ademhalingstechnieken ook op momenten dat je niet angstig bent, zodat je ze in lastige situaties sneller en effectiever kunt toepassen. Door structureel aandacht te besteden aan herstel en zelfzorg, verklein je de kans dat paniek opnieuw de overhand neemt.
Wanneer naar de huisarts of psycholoog?
Als paniekaanvallen steeds vaker optreden of je dagelijkse leven gaan beperken, is het raadzaam om professionele hulp in te schakelen. Dit geldt zeker wanneer je merkt dat je bepaalde situaties uit de weg gaat uit angst voor een volgende aanval, of als je werk, sociale contacten of mobiliteit eronder lijden. De huisarts kan allereerst beoordelen of er een medische oorzaak meespeelt, vooral als het de eerste keer is dat je zulke intense klachten krijgt. Na medische uitsluiting kan de huisarts je doorverwijzen voor psychologische hulp, bijvoorbeeld cognitieve gedragstherapie, want behandeling blijkt goed te werken voor aanhoudende paniekklachten. Aarzel dus niet om je situatie te bespreken bij twijfel of aanhoudende klachten: het is een belangrijke stap richting herstel.